Abstrakt: Internet era donela je novo viđenje i  tumačenje  pojma istorijski izvor.  Uz osvrt na klasične i istorijske izvore digitalnog doba u članku se posebno razmatraju potencijali Web 2.0 mreže i njenih alata za prezentovanje, prikupljanje arhivske građe i informacija o arhivskoj građi. Navode se i konkretni primeri kako arhivi mogu iskoristiti prednosti digitalnog doba i unaprediti svoj rad na polju zaštite.

Ključne reči: istorijski izvori, elektronski izvori, Internet, Web 2.0, digitalizacija, arhivska građa, arhivi

Uvod

Istorija kao naučna disciplina temelji se na proučavanju istorijskih izvora. Bez njih, ona gubi karakter nauke, prelazi u mit, legendu. Istorijski izvori su istorijski ostaci koji pružaju informacije i svedoče o svim oblastima ljudskog života, oni su posrednici i veza između sadašnjosti i prošlosti.  Istorijski izvori, njihovo otkrivanje i kritičko tumačenje (analiza) predstavljaju jedno od glavnih pitanja metodologije istorijske nauke. Postoji više različitih podela istorijskih izvora sa različitog stanovišta. Osnovni kriterijum za njihovu podelu može i sme biti isključivo njihova vrednost za istorijsko istraživanje. Tako se mogu deliti na izvore prvog i izvore drugog reda u odnosu na događaje i procese o kojima govore. Prema odnosu izvora prema istraživaču mogu se podeliti na primarne i sekundarne, prema saznajnoj vrednosti dele  se na ostatke i tradiciju, prema sadržini se dele na izvore za istoriju privrede, prava, društva, umetnosti, religije i td, prema poreklu dele se na vrste kao što su novac, povelje, izvštaji, akta, novine i slično.[1] Novije podele istorijske izvore dele  na primarne, sekundarne i tercijarne. Pod primarnim izvorima ili izvorima prvog reda podrazumevaju se ostaci prošlosti koji su neposredno proizišli iz nekog istorijskog događaja, odnosno o njemu autentično mogu posvedočiti. Oni se čuvaju na svom izvornom mestu (gde su nastali)  ili u ustanovama koje su za to određene (arhivi, muzeji, bilbiliteke). Sekundarni izvori se odnose na citate ili navođenja i komentare koji se zasnivaju na primarnim izvorima, dakle to su posredni izvori zasnovani na primarnim. Tercijarni izvori su publikacije kao što su enciklopedije i druge zbirke koje uglavnom sumiraju sekundarne izvore. Izvori se prema vrsti dele i na materijalne, usmene, pisane,  slikovne  i audiovizuelne. U materijalne spadaju predmeti, građevine, materijalni ostaci, zapisi, novac, oružje, i td.  U usmene spadaju pesme, priče, predavanja, kazivanja svedoka. Pisani izvori su osnov za rekonstrukciju događaja iz prošlosti i podrazumevaju se pod pojmom arhivska građa. Oni se dele na narativne, dokumenta i publikacije. Dokumenta su svakako najznačajniji izvor za istorijska istraživanja, jer su nastala u vremenu o kome govore, najčešće radom organa vlasti, ustanova i značajnih pojedinaca. Slikovni izvori su crteži, slike, mape, slikovna hijerografska pisma, ilustaracije na predmetima, fotografije. Audiovizuelni izvori su zvučni i video zapisi iz prošlosti, i u zavisnosti od načina na koji su nastali mogu da posluže kao primarni ili sekundarni izvori.[2]

 

Arhivi u najužem smislu reči čuvaju primarne pisane izvore, ali čuvaju i usmene (zabeležene na odgovarajući način), odnosno slikovne i audiovizuelne. Zakon o kulturnim dobrima Republike Srbije[3] u članu 24. definiše  pojam arhivske građe. Arhivsku građu čine izvorni i reprodukovani pisani, crtani, kompjuterizovani, štampani, fotografisani, filmovani, mikrofilmovani, fonografisani ili na drugi način zabeleženi dokumentarni materijal od posebnog značaja za nauku i kulturu koji je nastao u radu državnih organa i organizacija, organa jedinica teritorijalne autnomije i lokalne samouprave, političkih organizacija i njihovih organa, ustanova i drugih organizacija,verskih zajednica, kao i pojedinaca, bez obzira na to kad je i gde nastao i da li se nalazi u ustanovama zaštite ili  van njih. Dakle, Zakonodavac istorijske izvore - arhivsku građu vrednuje kvalitativno, sadržinski, bez obzira na način nastanka i formu postojanja, količinu, pre svega ceneći informacije koje oni sadrže.

U poslednje dve decenije nastaje nova vrsta istorijskih izvora kao posledica ekspanzije informacionih tehnologija i njihovog uticaja na svakodnevni život svih nas. Posebno je pojava Interneta promenila sve sfere ljudskog življenja, pa i nauku. Istoriografija je takođe pretrpela, odnosno, trpi promene. Te promene su najvidljivije u metodologiji istorijskog istraživanja. Današnje istraživanje, slobodno možemo reći, nemoguće je, ili bolje rečeno nepotpuno je bez korišćenja resursa koje pružaju informacione tehnologije. Nove vrste istorijskih izvora su dokumentarni materijal koji je „rođen“ u digitalnoj formi i onaj koji to postaje procesom digitalizacije. „Rođeni digitalni“ su pre svih elektronski dokumenti koji nastaju kao proizvod elektronskog poslovanja organa, ustanova, preduzeća. U Republici Srbiji je donet set zakonskih propisa koji reguliše oblast elektronskog poslovanja i to: Zakon o elektronskom dokumentu,[4] Zakon o elektronskom potpisu,[5] a u primeni je i Uredba Vlade Republike Srbije o vođenju elektronskog kancelarijskog poslovanja.[6] Elektronskim poslovanjem dakle,  nastaje nova vrsta istorijskih izvora, koja je samo u elektronskom obliku i kao takva se i čuva. Kao nova vrsta elektronskih istorijskih izvora može se navesti i dokumentarni materijal koji nastaje na Internetu, kao što su blogovi, forumi, web sajtovi, javni komentari, privatni i poslovni e-mejlovi i dr.[7]

 Sa druge strane imamo, takođe istorijske izvore u elektronskoj formi, ali koji to postaju procesom digitalizacije. Iako je u Srbiji proces digitalizacije arhivskih dokumenata još uvek nedovoljno razvijen i na nivou pojedinačnih poduhvata arhivskih ustanova,[8] među arhivistima sve češće pominje digitalizacija kao primarni zadatak arhiva. Činjenica je da  još uvek nema značajnije količine arhivske građe dostupne na Internetu na sajtovima arhiva.  Nešto više su na internet stranicama arhiva u digitalnoj formi zastupljene informacije o arhivskoj građi kroz elektronske verzije vodiča, popise fondova i sl.[9] U arhivima u Srbiji još uvek preovladava klasičan način objavljivanja istorijskih izvora, odnosno informativnih sredstava o arhivskoj građi u štampanom obliku, ali sve je više i digitalnih izdanja zbirki dokumenata, izložbenih kataloga, virtuelnih izložbi, koji same po sebi predstavljaju zbirke/zbornike  istorijskih izvora (odabranih) dostupnih u elektronskoj formi.

Nove vrste istorijskih izvora same po sebi istoričare navode na nov način rada i korišćenja istorijskih izvora. Upravo kod  korišćenja elektronskih izvora otvaraju se nova pitanja metodologije istorijskog istraživanja, bez obzira u kojoj su formi nastali, kao što su pitanje autentičnosti, načina korišćenja, načina citiranja.[10] Kod onih koji su „prevedeni“ u digitalnu formu javljaju se pitanja metodološke prirode u smislu njihove opravdanosti za korišćenje  u naučnom istraživanju, pitanja kako ih navoditi (da li navesti da je korišćen original ili digitalna kopija), kako utvrditi autentičnost  i spoljne karakteristike dokumenta i td.[11] Zato je na arhivima i arhivistima najveća odgovornost u procesu digitalizacije. Arhivista digitalizacijom ne može potvrditi tačnost i originalnost, ali snosi odgovornost da digitalna kopija u potpunosti mora da odgovara originalu. Značaj digitalizacije papirnih dokumenata jeste u činjenici da istraživač uvidom u digitalnu kopiju može doneti odluku da li će konsultovati original ili ne, čime se štedi vreme.[12]

Iskorišćenost potencijala Web 2.0 mreže

Pored pitanja digitalizacije arhivske građe, postupanja sa elektronskom arhivskom građom, arhivi su suočeni i sa pitanjem korišćenja resursa koje era kompjuterizacije sa sobom nosi. Kada kažemo resursi pre svega mislimo na Internet, kao najveći informacioni resurs. Arhivi se zbog duha vremena i potreba korisnika sve više pretvaraju u uslužne centre. Oni su tu da udovolje zahtevima i prohtevima korisnika. Novi profil korisnika, koje Snežana Pejović naziva „digitalni korisnici“ očekuje od arhiva da pruže informaciju, da funkcionišu i zadovoljavaju njihove potrebe u skladu sa mogućnostima novih tehnologija.[13] U istraživanju Britanske biblioteke i Komisije za združene informacione sisteme, generacija mladih rođena posle 1993. godine naziva se “Google generaciju”, a često se čuju i drugi nazivi kao  Net Generacija, Digitalni domoroci, Milenijalci i dr.[14] U tom smislu, udovoljavajući potrebama savremenih digitalnih korisnika, odnosno budućih koji pripadaju “Google generaciji” i koji tek sazrevaju u akademskom smislu, arhivi moraju ići u korak sa vremenom i kao ostale ustanove kulture i ustanove zaštite kulturne baštine moraju odgovoriti njihovim zahtevima kako u pogledu načina, tako i u pogledu kvaliteta informacija. Činjenica da 66% odraslih Amerikanaca koristi mogućnosti socijalnih mreža[15] kao jednog od alata Web 2.0 mreže govori koliko se ta armija ljudi ne sme zanemariti i koliko arhivi moraju tu činjenicu uzeti u obzir u planovima razvoja svojih ustanova.  Prema istraživanjima objavljenim u Srbiji 2011. godine 41,2% domaćinstava u Srbiji posedovalo je Internet priključak, a 69,8% korisnika Intereneta u Srbiji je isti koristilo za učešće na socijalnim mrežama. (Facebooki Twittersu najpopularnije).[16] To svakako predstavlja ogroman potencijal u smislu širenja informacija o arhivima i arhivskoj građi, ali i prikupljanja arhivske građe i informacija o arhivskoj građi. Zato arhivi moraju pokazati kreativnost i iskoristiti kapacitete koji ime besplatno stoje na raspolaganju kako bi ušli u što veći broj domova korisnika. Ipak, još uvek, zainteresovanost arhivskih ustanova za mogućnosti koje pružaju Web 2.0 alati je nedovoljna.[17] 

U početku razvoja Interneta, arhivi su bili prisutni svojim internet stranicama gde su  korisnici pronalazili  potrebne informacije. Veće i neslućene mogućnosti za promene i kreativniji pristup prezentaciji i promociji arhiva i arhivske građe otvorile su se od 2004. godine pojavom nove savršenije verzije World Wide Web-a popularno nazvanog Web 2.0.[18] Ovom mrežom je tehnologija ušla u naš svakodnevni život. Svaki pojedinac je svesno ili nesvesno postao stanovnik "Globalnog sela". Savršenija verzija  Veba omogućila je interaktivnost, dvosmernu  komunikaciju između korisnika i računara, odnosno drugih korisnika. Korisnik više nije bio pasivan, on je postao aktivni učesnik i kreator priloga i  veb sadržaja.  Web 2.0 alati  su društvene mreže (Facebook i My Space, Twitter...), blogovi, forumi, chat, tagovanje (tagging), Flickr, You Tubee, Wiki stranice, RSS i dr. Ova mreža se i dalje usavršava.[19] 

Trenutno stanje korišćenja potencijala Web 2.0 mreže u Srbiji i regionu nije ohrabrujuće. Arhivsku službu u Srbiji čine arhivi u okviru arhivske mreže Srbije i Arhiv Jugoslavije. Pored njih postoje i specijalni arhivi. Rešenjem o utvrđivanju teritorije arhiva mrežu arhiva u Srbiji čini Arhiv Srbije, Arhiv Vojvodine, Arhiv Kosova i Metohije i 34 istorijska arhiva, od kojih su 32 teritorijalno nadležni za više opština, dok je Istorijski arhiv Smederevo gradski arhiv nadležan za grad Smederevo, a Istorijski arhiv Beograda za grad Beograd.^[20]Arhiv Jugoslavije štiti arhivsku građu nastalu iz vremena postojanja jugoslovenske države.

Od ukupno 38 arhiva[21] 25 ima svoje internet prezentacije, dok 13 arhiva nema.[22]Internet prezentaciju nema ni jedan od 6 arhiva nadležnih za arhivsku građu na Kosovu i Metohiji. Na teritoriji Vojvodine svi arhivi imaju svoje veb prezentacije. Sa prostora centralne Srbije, od 22 arhiva sajtove ima 15, dok 7 arhiva nema (arhivi u Kruševcu, Leskovcu, Novom Pazaru, Pirotu, Prokuplju, Smederevu i Smederevskoj Palanci). Poređenja radi nezadovoljavajuće stanje je i na prostoru Crne Gore, dok u Hrvatskoj od 18 državnih arhiva (zajedno sa Državnim arhivom Hrvatske, njih 15 ima svoje veb prezentacije. U Sloveniji svi arhivi imaju svoje sajtove. U Bosni i Hercegovini od 10 arhiva, njih 4 imaju svoje sajtove.U Makedoniji Državni arhiv ima svoj sajt, dok je 9 arhivskih odeljenja predstavljeno u okviru sajta Državnog arhiva.^[23]

Pored zvaničnih sajtova, jedan od najčešće korišćenih resursa Web 2.0 jesu socijalne mreže (social networks) kao najpopularniji vid komunikacije. Prema listi Wikipedije ima ih više desetina sa različitim ciljevima i interesnim grupama.[24] Njihove mogućnosti su ogromne na polju razmene i pregleda multimedijalnih sadržaja, komuniciranja sa osobama i grupama sličnih interesovanja. Jedna od najpopularnijih društvenih mreža je Fejsbuk (Facebook), a postoji od 2004. Sve veći broj velikih korporacija, novinskih kuća, ustanova, kulture, biblioteka itd. ima svoje profile ili stranice i na ovoj društvenoj mreži. Mogućnost deljenja i pregledanja  multimedijalnih sadržaja, stavlja ovu društvenu mrežu među prve po atraktivnosti. U tom smislu i sve veći broj arhiva koristi potencijal Fejsbuka.[25]

Ilustracije radi navešćemo podatke  vezane za stanje u Srbiji. Naime, od 38 arhiva u Srbiji samo Istorijski arhiv Beograda i Istorijski arhiv Bela Crkva sa svog sajta imaju pristup zvaničnoj fejsbuk stranici.[26]Pored IA Beograda, još 16 srpskih arhiva se mogu naći na Fejsbuku, što je 44,73%  od ukupnog broja arhiva.[27]

Ostale potencijale Web 2.0 mreže arhivi u Srbiji ne koriste. Slična je situacija i u drugim državama regiona. Nešto aktivniji su arhivi u Sloveniji, koji imaju svoje profile/stranice na Fejsbuku i naloge  na Tviteru (Twitter).[28]

Blog kao alatka Web 2.0 u arhivima na prostoru država bivše Jugoslavije gotovo da nije nimalo korišćen. Iako besplatan, lak za  upravljanje, nije pobudio veću pažnju arhivskih stručnjaka.^[29]Primera radi američki Nationalni arhiv (National archives and Record Admistration) ima čak 13 blogova za različite namene.[30]

Kao jedan od osnovnih razloga za nedovoljnu prisutnost na globalnoj mreži vidimo nedovoljno razvijenu svest naših arhivskih stručnjaka o značaju i važnosti interneta za njihovo poslovanje, strah i nepoverenje prema eletkronskim medijima i takvom vidu komunikacije i otvaranja prema javnosti. Fejsbuk se još uvek vidi kao način za „gubljenje vremena“, a njegovi potencijali još uvek nisu dovoljno iskorišćeni, niti shvaćeni na pravi način, iako je realno mnogo veća verovatnoća da će prosečni korisnik Interneta pre “virtuelno” posetiti Arhiv preko veb ili fejsbuk stranice, bloga,  nego što će sam otići u arhiv. [31]

Web 2.0 alati - mogućnosti za arhive

Smisao primene Internet tehnologija nije samo u pružanju usluga i informacija od strane arhiva, već one mogu biti koristan način za dobijanje informacija i prikupljanje arhivske građe. Arhivi i arhivski stručnjaci u budućnosti moraju razmišljati u pravcu dvosmerne komunikacije sa potencijalnim korisnicima, te na samom sajtu, blogu ili preko fejsbuk stranice ili drugih socijalnih mreža omogućiti da se čuje glas korisnika.

Arhivi moraju koristiti sve raspoložive alate, ne samo za prezentovanje svojih ustanova i davanje informacija, već i za prikupljanje informacija. Na primer, postavljanjem starih fotograija na fejsbuk stranama, forumima, blogovima i slično, neke od njih mogu biti identifikovane, ličnosti, mesta, pojašnjen njihov nastanak, okruženje, trenutak, identifikovan njihov stvaralac. Postavljanjem dokumenata o određenoj temi može se podstaći rasprava, mogu se motivisati korisnici da ispričaju “svoju priču” i na taj način obogate opšta saznanja. Isto tako, korisnicima se može omogućiti da sami ostavljaju dokumenta, ispričaju svoja sećanja o nekom događaju, ličnostima, mestu. Predlog nekog „osnovnog menija“ koji bi svaki arhiv na svojoj internet prezentaciji trebao da sadrži bile bi stranice: O arhivu (gde bi u podrstranicama išle sve informacije o delatnosti, službama, aktivnostima, službena akta, izveštaji o radu i dr..), Fondovi i zbirke (sa što iscrpnijim popisima i opisima fondova, obaveštajnim sredstvima i eventualno dostupnom arhivskom građom), Za korisnike (stranke, istraživače, registrature, što detaljnija uputstva o radu u arhivu, dolasku u arhiv, propise o korišćenju, obrasce i sl. sa mogućnošću povezivanja sa elektronskim sistemima stvaralaca i imalaca arhivske građe, odnosno mogućnostima povezivanja sa biblitekama i drugim ustanovama značajnim za istraživače), zatim stranica Novosti (dinamični deo sajta sa tekućim aktuelnostima, najavom program itd), Linkovi (za druge srodne kulturne i obrazovne ustanove, organizacije, državne organe, ministarstva i dr). Predlažemo i postojanje posebne stranice sa detaljima iz istorije područja za koje je arhiv nadležan radi upoznavanja sa lokalnom istorijom. Takođe, predlaže se formiranje posebnog bloga, foruma ili drugog alata koji će omogućiti posetiocima da  “ostavljaju” svoje autorizovane zapise o pojedinim događajima ličnostima, vremenu,  što može biti svojevrstan način za prikupljanje memoarske i usmene građe

Ovde ćemo prikazati tri primera kako se mogu iskoristiti potencijali Web 2.0 mreže. Prvi primer je dobro osmišljen veb sajt Istorijskog arhiva u Beloj Crkvi, gde je kreiran forum u okviru kojeg po sekcijama (opštinama za koje je arhiv teritorijalno nadležan) je moguće postaviti fotografiju, odnosno ostaviti zapis. Takođe, moguće je da korisnici započnu diskusiju na određenu temu/rubriku koja ih interesuje.[32]

Slika 1. Istorijski arhiv Bela Crkva - Stranica sa Forumom

( http://www.arhivbc.rs/index.php/forum/bela-crkva)

Fejsbuk stranica Istorijskog arhiva grada Novog Sada zahvaljujući posvećnosti administratora objavljuje zanimljive fotografije iz bliže i dalje prošlosti Novog Sada, pružajući posetiocima mogućnost da se podsete ili da nauče kako su pojedini delovi grada nekada izgledali, kako su se menjali, ali  i da svojim komentarima prodube priču o viđenom i  upotpune je novim detaljima.[33]

Slika 2: Fejsbuk stranica Istorijskog arhiva grada Novog Sada

( https://www.facebook.com/Historical.Archives.of.Novi.Sad?fref=ts)

Interesantan primer za prikupljanje usmenih i pisanih, audio i vizuelnih istorijskih izvora,  dostupan na internetu,  jeste ruski portal Я помню (I remember)  koji prikuplja pre svega sećanja, ali i dokumenta učesnika Drugog svetskog rata, sa mogućnošću komentarisanja datih izjava od strane korisnika.[34]

Slika 3: Portal Я помню (I remember)

( http://iremember.ru/)

Ulaskom u eru kompjuterizacije, postepeno nestaju tradicionalne vrsta istorijskih izvora, a sve više se koriste blogovi, tvitovi, javni komentari, elektronska pošta za prepisku, izražavanje svog mišljenja, stava i dr. To je „materijal“ za buduću društvenu istoriju, za proučavanje trenutka koji sada živimo, koga možda nismo ni svesni. Te vrste zapisa predstavljaju neku vrstu usmene istorije koja je zapisana.[35] Kanalisanjem nastajanja istorijskih izvora na ove načine arhivi se upuštaju u kreiranje novih dokumenata, ali su i oni ti koji kontrolišu stvaranje tih izvora, vrše njihovu valorizaciju.

To govorimo zbog činjenice da se pojavljuje sve veći broj ustanova, veb sajtova, organizacija i udruženja koji prikupljaju arhivsku građu u elektronskom obliku i time dovode do decentralizacije arhivske građe, jer se ona više ne nalazi samo u arhivima.  Ta pojava je bila prisutna i ranije kada su osim arhiva opšteg tipa postojali i različiti specijalni arhivi, razna rukopisna odeljenja pri bibliotekama i drugim kulturnim, javnim i obrazovnim ustanovama. Danas, sa erom digitalizacije je to još izraženije, pa mnogi činioci samostalno, mimo arhiva bave prikupljaju arhivsku građu, uglavnom u elektronskom obliku. To su različite nevladine organizacije, dokumentacioni centri koji se bave određenom problematikom, određenim manjinskim grupama, i slično. Oni prikupljaju arhivsku građu različite provenijencije na zadatu temu. Takav vid „dokumentovanja“ nosi sa sobom niz opasnosti pri valorizovanju arhivske građe, njene dostpunosti i kompletnosti, bez uvida i sagledavanja celokupne dokumentacije može da deluje „istrgnuto iz konteksta“. Za takve potrebe nije dovoljno samo prikupiti dokumenta, već razraditi metodologiju, kriterijume i postupak valorizacije do detalja jer „parcijalna digitalizacija pojedinih celina (fondova ili zbirki) može dovesti do nebalansiranih impresija onih koji takvu građu koriste, možda čak i do stvaranja neprimerenih stavova manje upućenih u period koji građa predstavlja,“ opravdano primećuje Olivera Porubović-Vidović.[36] Iz tog razloga i zbog tih opasnosti decentralizovanje arhivske službe i arhivske građe nije dobro rešenje. Arhivi su ti koji treba da preuzmu inicijativu u prikupljanju istorijskih izvora, bez obzira da li su u pitanju pisani ili usmeni istorijski izvori.

Prikupljanje arhivske građe i informacija o arhivskoj građi, odnosno kreiranje arhivske građe/elektronskih istorijskih izvora nosi sa sobom određene probleme koji još uvek nisu ni definisani, možda nedovoljno ni prepoznati, jer tehnologija mnogo brže napreduje nego što je čovek svestan svih posledica, ali i prednosti koje ona nosi. Jedno od takvih pitanja jeste privatnost u virtuelnom okruženju. Onaj ko ostavlja javne komentare, samim tim i one vezane za arhivsku građu da li poseduje određena prava i mogućnsoti za zabranu njenog korišćenja, ograničavanja itd. Da li je nešto „javno“ samo zato što je svima dostupno? Da li to „javno“ podleže zaštiti intelektualne svojine, autorskih prava, zaštiti ličnih prava? Da li sadržaji koji se iznose u javnim komentarima, sadržajima koji se postavljaju (dokumenti, fotografije) mogu povrediti nečija druga prava i naneti štetu?[37] Dakle, korišćenje elektronskih izvora nosi sa sobom pored metodoloških i pitanja etike. Nedavno je u Evropskom parlamentu pokrenuta inicijativa za donošenje zakona kojima bi se  dalo pravo pojedincu da može zauvek ukloniti i izbrisati podatke, fotografije i druge materijale koje ne želi da ostavi za sobom. Zbog afere „Prizma“ u SAD povodom „nadgledanja“ miliona građana Amerike i Evrope preko Interneta, Evropski parlament je odlučio da donese odgovarajući zakon kojim bi se zloupotrebe onemogućile. Međutim, protiv takvog rešenja pobunili su se francuski arhivisti koji su pokrenuli peticiju protiv donošenja takvog zakona, jer bi se time, smatraju oni, onemogućila buduća rekonstrukcija sadašnjeg vremena zbog nedostatka istorijskih izvora. „Ako želimo da razumemo današnje društvo u budućnosti, moramo ostaviti odgovarajuće tragove“, rekao je predsednik Udruženja francuskih arhivista.[38]

Veliki problem korišćenja elektronskih izvora na internetu su  i česte promene usled ažuriranja. Zato je značajan projekat Britanske biblioteke koja je preduzela  obiman poduhvat očuvanja i  zaštite britanskih veb sajtova, blogova, elektronskih knjiga. Njihovi sadržaji u zavisnosti od dinamike promena periodično će biti skenirani i na taj način zaštićene i sačuvane i sve promene koje su vrlo česte u virtuelnom svetu.[39] Najveću digitalnu biblioteku sajtova i drugih materijala na internetu u tom smislu svakako predstavlja Internet arhiv (The Internet Archive).[40]

To su samo neka od pitanja na koja u ovom trenutku ne možemo dati potpune odgovore i dobra rešenja, ali o kojima kao arhivisti, čuvari izvora za budućnost moramo razmišljati i biti ih svesni. To ne znači da treba ići u drugu krajnost i ne iskoristiti potencijale koji nam se nude, jer prosto to od nas zahteva i vreme i naši korisnici, već da tome pristupamo kontrolisano, svesno, organizovano, i temeljno.[41]

Dinamičnost je odlika savremenog, pre svega budućeg korisnika informacija u arhivima, te nove google generacije spomenute na početku. U skladu s tim arhivi kao najveće „baze podataka“ moraju odogovriti adekvatno ukoliko žele da budu konkrurentni na tržištu informacija.

Korišćenje novih tehnologija, pre svega Interenta i njegovih mogućnosti u službi arhiva, nikako ne sme biti samo usputna aktivnost, već trajno programsko opredeljenje arhiva i arhivskog menadžmenta i u tom smislu se moraju kreirati i planovi i resursi za njihovu realizaciju. Arhivi moraju ići i u korak sa vremenom, odgovarati potrebama vremena i korisnika, ali ići i korak ispred i predvideti te potrebe i na njih odgovoriti na vreme planirano, svesno i odgovorno.

    

REZIME

Istoričari svoja istraživanja zasnivaju na istorijskim izvorima. Pored tradicionalnih istorijskih izvora, materijalnih, pisanih i usmenih, sve više je među istraživačima istorijske i srodnih nauka prisutno korišćenje novih-elektronskih istorijskih izvora (Word Wibe Web sajtovi, e-mail, chat, forumi, blogovi, javni komentari, izvori na CD-u, DVd-u, magnetnim trakama..). Dakle, elektronski izvori mogu biti rođeni kao digitalni ili predstavljati „prekomponovane“ iz analognih u digitalne procesom digitalizacije. Najobimniji deo istorijskih izvora čini upravo arhivska građa. U Republici Srbiji Zakon o kulturnim dobrima definiše šta se sve podrazumeva pod arhivskom građom koja dolazi u arhiv. Međutim, arhivi su sve češće u poziciji da su i sami kreatori arhivske građe, da organizuju njeno prikupljanje ili njeno dopunjavanje na nove alternativne načine u skladu sa mogućnostima koje pruža informatički razvoj. Web 2.0 alati pružaju arhivima nove mogućnosti, ali i stavljaju pred njih velike izazove. Arhivi vrlo brzo moraju odgovoriti tim novim izazovima i potrebama nove generacije istraživača tzv. „Google generacije“ koja u akademskom smislu sazreva i na čije potrebe sve ustanove kulture moraju adekvatno odgovoriti. U tom smislu arhivi moraju kvantitativno (na raznovrsne načine) i kvalitativno (količinom sadržaja i informacija) moraju odgovoriti potrebama novog talasa korisnika usluga u arhivima. Za to se moraju koristiti i iskoristiti sve mogućnsoti koje pružaju digitalne tehnologije i Globalna mreža.

Web 2.0 Tools – New Possibilities for Archives

Abstract: Internet era brought new consideration and interpretation of the notion historical source.  With retrospection on classical and historical sources of a digital era, this article discuss the potentials of Web 2.0 net and its tools for presenting, collecting archival materials and information about archival materials. Concrete examples are presented as illustration how archives can use advantages of digital era and enhance their work in the field of protection.

Key words: historical archives, electronic sources, Internet, Web 2.0, digitizing, archival materials, archives

SUMMARY

Historians base their researches on historical sources. Besides traditional historical sources, material, written and oral, among the researches of historical and affiliated sciences is more and more present the use of new electronic historical sources (Word Wibe Web sites, e-mails, chats, chat forums, blogs, public comments, sources on CDs, DVDs magnetic tapes...). So, electronic sources can be created as digital data or present „transfer“ from analog to digital data by the process of digitizing. The most ample part of historical sources are archival materials. In the Republic of Serbia the Cultural Property Law defines what materials that come to archive are considered to be archival materials. However, the archives are often in a position to be creators of archival materials, to organize their collecting or suppplementing in new alternative ways in conformity with possibilities that developement of informatics technology enables. Web 2.0 tools provide new possibilities to archives but they also challenge them. Archives must answer to those new challenges very quickly and to the needs of new generation of researchers so called „Google Generation“ that matures in academic sense and to whose needs these institutions of culture must adequately answer.  In that sense archives must quantitatively (in diverse ways) and qualitatively (with the amount of content and information) answer to the needs of the new wave of users of archives’ services. For that all possibilities that digital technology and global net enables must be used.

• < Prethodna
• Sledeća >